Η γεωργία του παρελθόντος
Από τα πιθάρια των Μινωιτών μέχρι τις
κροκοσυλλέκτριες κι από τους ψαράδες της Σαντορίνης μέχρι τα Θεσμοφόρια, η
αρχαία Ελλάδα αναγνωρίζει τον εαυτό της, εκτός από τη Φιλοσοφία, τις Τέχνες και
τα Γράμματα, μέσα από τη γεωργία, με προστάτιδα φυσικά τη θεά Δήμητρα.
Έστω κι αν στο πέρασμα των χρόνων είδε την αίγλη
της να χάνεται από τους προστάτες των σπόρων, Αγίους Γεώργιο και Δημήτριο, που
ούτε τα ονόματά τους φυσικά είναι τυχαία, και τον Προφήτη Ηλία να παίρνει
κεφάλι στους κτηνοτρόφους.
Η γεωργία υποθέτουν οι επιστήμονες ξεκίνησε γύρω
στο 10000 π.Χ. και ήταν η μεγαλύτερη επαναστατική αλλαγή, αφού ο άνθρωπος μετά
το ρόλο του κυνηγού-τροφοσυλλέκτη εγκαταστάθηκε, έμαθε να καλλιεργεί και να
δημιουργεί ανάπτυξη. Πιο σύγχρονες θεωρίες, υποστηρίζουν πως γεωργία και
κτηνοτροφία αναπτύχθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα χρονικά πολύ νωρίτερα, δηλαδή πριν
από 18.000 ως 32.000 χρόνια, όταν λύκοι ακολουθούσαν τους κυνηγούς προς
αναζήτηση τροφής και στο πέρασμα των χρόνων ήρθε και η εξημέρωση.
Το παράδοξο είναι ότι ενώ τα επαγγέλματα του
γεωργού και του κτηνοτρόφου υποτιμήθηκαν, λόγω δυσκολιών, η αξία του καλού
φαγητού ανά τους αιώνες -πέρα από το ζήτημα της «ιερών τροφών»- παρέμεινε
αδιαμφισβήτητη.
Η ελιά, αγαπημένο δέντρο της θεάς Αθηνάς, τα
ψάρια και τα θαλασσινά, δώρα του θεού Ποσειδώνα, η θεά Άρτεμις κυνηγός, με το
ιερό ελάφι της. Κι ο θεός Διόνυσος, ο Βάκχος, ο θεός του κρασιού. Ουσιαστικά οι
θεοί, εκτός από παντοδύναμοι, λειτουργούν και ως προστάτες της τροφής, ενώ δεν
είναι τυχαίο ότι ο Ιησούς ευλόγησε τον άρτον και τον οίνον.
Ο Οδυσσέας συναντά κατά την επιστροφή του στην
Ιθάκη το χοιροτρόφο του τον Εύμαιο, αφού προηγουμένως έχει δει από κοντά την
παρασκευή φέτας από τον Κύκλωπα Πολύφημο. Στο παλάτι του γηραιού και σεβάσμιου
βασιλιά Νέστορα το κύριο εμπορεύσιμο προϊόν ήταν το ελαιόλαδο. Τρόποι ακόμη και
μεταποίησης των ψαριών ήταν γνωστοί στους Σαντορινιούς από αρχαιοτάτων χρόνων,
ενώ στο νεκρομαντείο στο Φανάρι, στην Ήπειρο, όπου γίνονταν νεκρικές τελετές,
βρέθηκαν παραισθησιογόνα λούπινα.
Σπόροι και τροφές
Απανθρακωμένα προϊόντα μαρτυρούν πως οι Μινωίτες
καλλιεργούσαν δημητριακά, όσπρια, λαχανικά στους κήπους, ενώ ασχολούνταν κυρίως
με την παραγωγή ελαιολάδου, σταριού και κρασιού. Μάλιστα, προτού ασχοληθεί συστηματικά
ο Ιπποκράτης με τα βότανα, είχαν ήδη ασχοληθεί οι Μινωίτες.
Τα «Θεσμοφόρια», σ' ανάμνηση της άφιξης της θεάς
Δήμητρας στην Ελευσίνα, ήταν η πιο γνωστή γιορτή της αρχαιότητας για το θέμα
των σπόρων και ήταν κατ' εξοχήν γυναικεία γιορτή (εξ ου κι οι
«Θεσμοφοριάζουσες» του Αριστοφάνη). Κάθε φθινόπωρο, δηλαδή ουσιαστικά την
περίοδο που ξεκινούν οι αγροτικές εργασίες, οι αρχαίες Ελληνίδες ξεκινούσαν το
εορταστικό τυπικό προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης. Όσο
διαρκούσαν τα Θεσμοφόρια απαγορευόταν αυστηρά στους άντρες να μπουν στους
ναούς, ειδάλλως τιμωρούνταν με τύφλωση ή ακόμη και με θάνατο. Η γιορτή, που
διαρκούσε 4-5 ημέρες, συνέπιπτε στην ημερομηνία με το μνημόσυνο του Όσιρη στην
Αίγυπτο.
Στο βιβλίο της Αμαλίας Ηλιάδη για τη «Διατροφή
των αρχαίων Ελλήνων», ο Τριπτόλεμος ξεκινά από την Αττική για να διδάξει την
καλλιέργεια του σίτου σ' όλη την οικουμένη. Μέλι, κρασί, όσπρια, λαχανικά,
φρούτα, κρέας πουλερικών και κυρίως το ψωμί από κριθάρι και τα ψάρια δεν
έλειπαν από το τραπέζι του αρχαίου Αθηναίου, σημειώνει η συγγραφέας, η οποία
τονίζει πως ο Ηρακλής έτρωγε ένα ζωμό από μπιζέλια. Οι αρχαίοι Αθηναίοι,
σημειώνει, ήταν λιτοδίαιτοι, ενώ υπήρχε πρόβλημα με το πότισμα των χωραφιών.
Στα σπίτια των αρχόντων, ωστόσο, όπως διαφαίνεται στις κωμωδίες του Αριστοφάνη,
σημαντική θέση είχαν και τα σύκα.
Οι μύθοι του Αισώπου για το βοσκό και το βασιλιά,
για το γεωργό και τους γιους του αντικατοπτρίζουν μεγάλες χρονικές περιόδους
της ανθρωπότητας, ενώ δεκάδες δημοτικά τραγούδια, παροιμίες, εκφράσεις
αναφέρονται στο γεωργικό, ποιμενικό, αλλά κι αλιευτικό βίο κ.ά. Πολλές απ' τις
ζωομορφικές μεταμφιέσεις που πραγματοποιούνται και σήμερα κυρίως στη βόρεια και
κεντρική Ελλάδα κατά κανόνα τον Γενάρη και την περίοδο της Αποκριάς
πανελλαδικά, ανάγονται σε προχριστιανικές τελετές, γονιμικές δηλαδή
τελετουργίες, με στόχο τον εξευμενισμό του ενιαυσίου δαίμονα για τη βελτίωση
της σοδειάς: Ραγκουτσάρια, Μπαμπούγερα, παρωδίες γαμήλιων τελετών, τελετουργικά
οργώματα, με χαρακτηριστικό το έθιμο του Καλόγερου, που γίνεται συνήθως από τις
κοινότητες των Αναστενάρηδων στη Μακεδονία.
Οι τελετουργικές πυρές με τον καθαρτήριο ρόλο της
φωτιάς, που γίνονται τις Απόκριες, κατά την Ανάσταση με το κάψιμο του Ιούδα,
αλλά και το καλοκαίρι με τον Αϊ-Γιάννη Κλήδονα, εκτός από προστασία απέναντι
στους δαίμονες, που θα επιχειρούσαν να καταστρέψουν τη σοδειά, είχαν και
πρακτική σημασία.
Πέντε κουζίνες
Η λίστα των τροφίμων του ελληνικού τραπεζιού
διευρύνθηκε, αφ' ενός διότι πολλές εισαγόμενες καλλιέργειες ήρθαν κι έμειναν
στο διάβα των αιώνων, αφ' ετέρου διότι μόλις τον 20ό αιώνα άλλαξε ο τρόπος
συντήρησης, αφού το ψυγείο σήμανε επανάσταση στη διατροφή.
Η ελληνική κουζίνα λόγω παράδοσης μπορεί να
διαχωριστεί σε 5 διαφορετικές: κρητική (μεσογειακή διατροφή με ελαιόλαδο, χόρτα
κ.ά.), βορειοελλαδίτικη/στεριανή (βούτυρο, κρέας, κυνήγι), επτανησιακή (μεσογειακή
διατροφή επηρεασμένη από τη μακρόχρονη κατοχή ιταλικών φύλων), νησιωτική
(μεσογειακή διατροφή αλλά με έμφαση σε ψάρια, θαλασσινά), βυζαντινή/πολίτικη
(κουζίνα με πιο πολύ βούτυρο, περίτεχνες γεύσεις και συνδυασμούς).
Για πρώτη φορά το 2013, η γιορτή των Θεσμοφορίων
επανήλθε στο προσκήνιο από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και θα μπορούσε να
εξελιχθεί υπό προϋποθέσεις σ' ένα σημαντικό αγροτουριστικό και πολιτιστικό
θεσμό. Την ίδια στιγμή ιδιαίτερη βαρύτητα θα έπρεπε να δώσουν οι κρατούντες και
στα Ανθεστήρια, μια αρχαιοελληνική γιορτή, που σχετίζεται με τα λουλούδια και
μια πτυχή της βλέπουμε κάθε Πρωτομαγιά στην Κηφισιά, τη Νέα Σμύρνη κ.α.
Άννα Στεργίου
Πηγή: www.enet.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου